فوج

طریق التحقیق

بسم الله الرحمن الرحیم

ابتدای سخن به نام خداست****آنکه بی مثل وشبه وبی همتاست
خالق الخلق و باعث الاموات**** عالم الغیب سامع الاصوات
ذات بیچونش را بدایت نیست**** پادشاهیش را نهایت نیست
نه در آید به ذات او تغییر**** نه قلم وصف او کند تحریر
زآنکه زاندیشه‌ها برونست او **** بری از چند و چه و چونست او 

اول ما خلق الله تعالی نوری

تو چه دانی چه در معنی سفت****اندر آن دم که «لی مع الله گفت
زآنکه بودست روز و شب مطلق**** ظاهرش با تو باطنش با حق
هر که فرمان او به جا بگذاشت**** کله از سر، سرش زتن برداشت
چاربارش که شهسوارانند**** از شرف بهترین یارانند
هر چهار آفتاب چرخ امم **** بحر صدق و حیا و عدل وکرم 

مدح امیرالمومنین علی ع

بود حیدر در مدینه علم****حافظ و خازن خزینهٔ علم
جان جود و جهان علم او بود**** بحر فضل و مکان حلم او بود
زو ظفر یافته مسلمانی**** ملت کفر ازو به نقصانی
اقتلوالمشرکین فرو خوانده**** به سر تیغ حکم آن رانده
شور و شر در دیار کفرافکند **** شاخ بدعت زبیخ و بن برکند 

فی قدوم الخضر

دوش چون شاهد جهان افروز****زلف شب برگرفت از رخ روز
من چو عنقا نهفته روی از خلق**** شسته حرف پا زتختهٔ زرق
گاهی اندر فنا بقا جستم**** درد را زان جهت دوا جستم
کاه سر بر در عدم زده‌ام**** در ره نیستی قدم زده‌ام
به وثاقم درآمد از ناگاه**** خضر پیغمبر آن ولی الله
گفت ای عندلیب گلشن کن *** طوطی خوش نوای نغز سخن
تا کی این عاجزی و حیرانی**** اندرین تنگنای ظلمانی
چونکه بر تافتی زدعوی روی**** خیز و آب حیات معنی جوی
تا زین ظلمتت نجات بود**** در جهان بقا حیا ت بود
در مضیق جهان توقف چیست **** این همه غصه و تاسف چیست 
نه چو یعقوب‌گم شدت فرزند**** که بریدی زخرمی پیوند
گفت خضرم ز راه غمخواری**** کای فرو مانده در گرفتاری 
بیت احزان چه جای توست بگو**** مصر عشق از برای توست بجو
خیز و بیرون خرام ازین مسکن**** رخت خود پن وطن برون افکن
کاندرین خطه خراب آباد **** نشود خود دل خراب آباد 

در جواب حضرت خضر علیه السلام گوید

گفتم ای مرهم دل ریشم****سخنت نوش جان پر نیشم
ای همایون لقای عیسی دم**** وی مبارک پی خجسته قدم
ای سبک روح این چه دلداری است**** وی گرانمایه این چه غمخواری است
ای ملک سایه این چه تعریف است**** وی فلک پایه این چه تشریف است
التفات توام مکرم کرد**** لطف تو از غمم مسلم کرد
مددم ده به همّت ای مکرم**** تا من دل شکستهٔ مجرم ،
پای از بند حرص بگشایم**** یکدم از بند خود برون آیم 
پیش گیرم طریق تقوا را**** از برای صلاح عقبا را ،
ره روم تا رسم بدان منزل**** که آگهی یابم از حقیقت دل 
مگر آن بخت یابم از اقبال **** کافکنم رخت در جهان کمال 

در سؤال از عقل کل و جواب او

خردم دوش اندپن معنی****نکته‌ای چند نغز کرد املی
گفت شهری‌که جا و مبین ماست**** صحن او سقف‌گنبد اعلا‌ست
خاک او راست نکهت عنبر****آب او راست لذت شکر
نز برودت در او اثر بینی **** نز حرارت در او شرر بینی
اندر آن شهر ما گلستانهاست****که چمنهاش نزهت جانهاست
طوطیان بینی ندر آن بستان**** همه را ذکر حق بود الحان
چون کند لطف او تعلمشان**** ربی الله» بود ترنمّشان
در چمنهاش بلبلان ، گویا**** نغمه‌شان جمله ربنا الاعلی»
مقعد صدق ازو ولایت ماست**** هرکه آنجاست در حمایت ماست
همگان خاص حضرت سلطان**** جسته از بند انجم و ارکان
رهروان بینی از سر غیرت**** همه اوفتاده در ره حیرت
ساکنان بینی از سر اخلاص**** چشم بگشاده بر سرادق خاص
چون بدان شهر جان فرود آیی**** پن همه دردسر بیاسایی 
مسکن و جایگاه ما بینی**** مجلس خاص شاه ما بینی
خلعت شاه بی بدن پوشی**** بادهٔ شوق بی دهن نوشی
نغمهٔ بلبلان ره شنوی **** وحده لاشریک له» شنوی 

در جواب عقل و سقیهم ربهم شراباً طهورا»

گفتم ای سایهٔ الهی تو ****زآنچه هستی جوی نکاهی تو
ای تو بر لوح‌کون حرف نخست**** آفرینش همه نتیجهٔ توست
نشو از توست شاخ فطرت را**** ثمر از توست باغ فکرت را
چون مرا دیده‌ای بدین سستی**** هر چه‌گفتی صلاح من جستی
چون کنم‌چون‌من‌حزین ضعیف****پای بندم در این سواد کثیف
نیست‌گویی جهان زشت و نکو**** جز از او و بدو هم خود او
هست این خطه را هوای عفن****ساکنانش شکسته پای و زمن
گرچه هست این رباط منزل من**** هست مایل به شهر تو دل من
جان بر افشانم از طرب آن دم**** که نهم اندر آن سواد قدم
من مسکین در این رباط خراب**** ساخته خانه بر ره سیلاب
بستهٔ بند و حبس ارکانم**** پای برتر نهاد نتوانم
نشود نفس خاکیم فلکی**** تا نگردد نهاد من ملکی
نرسد کس به کعبهٔ تحقیق**** تا نباشد رفیق او توفیق
هیچ دانی که چون گرانبارم**** به غم دیگران گرفتارم
روزگاری برای قوت عیال**** باز می‌داردم زکسب کمال
هستم از استحالت دوران **** چون شتر مرغ عاجز و حیران 

در شکایت احوال

نیستم اندرین سرای مجاز****طاقت بار و قوف پرواز
نه غم این طرف توانم خورد**** نه بدان شهر ره توانم برد
پس همان به که گوشه‌ای گیرم ****تن زنم گر زیم و گر میرم 
به حوادث رضا دهم شاید****چه کنم آنچنانکه پیش آید
بروم باهنر همی سازم**** وزهنر بر فلک سرافرازم
به خدایی‌که پاک و بی عیب است**** واهب العقل و عالم الغیب است
که مرا اندربن سرای هوس**** جز هنر نیست یار و مونس‌کس
هنرم هست لیک دولت نیست**** در هنر هیچ بوی راحت نیست
باهنر کاش دولتم بودی**** تا غم و غصه‌ام نفرسودی
هست معلوم عالم و جاهل**** که در این روزگار بی حاصل،
منصب آل را بویه شورانگیخت**** نان‌کسی خورد‌که آب رو‌ی بریخت
من نه آنم که شورانگیزم**** آبرو را برای نان ریزم
همّتم هست گرچه نانم نیست**** سخن فحش بر زبانم نیست
تا ابد بینوا بخواهم ماند**** فحش و بد بر زبان نخواهم راند
بخت من زان چنین نژند افتاد**** که مراهمّت بلند افتاد
نه خطا گفتم و غلط کردم**** حشو بود این‌گهرکه من سفتم
من در این غصه جان همی‌کاهم**** منصب این جهان نمی‌خواهم
عزت آن جهان همی باید **** گر ذلیلم در این جهان شاید 

هو الاول والآخروالظاهر والباطن وهو بکل شی‌ء علیم

حی و قیوم و قادر و قاهر****اول اول آخر آخر
نطق ابکم بمانده در صفتش**** وهم عاجز شده زمعرفتش
نبرد عقل در صفاتش راه**** نبود وهم را به ذاتش راه
کی رسد وهم در جهان قدم**** که بلند است آستان قدم
نص قرآن شده است ای عاشق**** در صفات جلال او ناطق
«شهد الله گواه معرفتش **** «وحده لاشریک له» صفتش 
نه از او زاد کس نه او از کس**** قل هو الله دلیل و حجت بس
از مکان و زمان بری ذاتش**** محض جهلست نفی و اثباتش
هست واجب وجود او دائم**** زآنکه باشد به ذات خود قائم
غایت ملک او نداند کس**** همه او و بدو نماند کس
نیست با هیچ چیز پیوندش **** نبود جفت و مثل و مانندش 

فی الشکایه

چه‌کنم باکه‌کویم این سخنم****گله از بخت یا زچرخ کنم
جگرم خون‌گرفت و نیست‌کسی**** که شود غمگسار من نفسی
روزعمرم‌به‌شب رسید ونبود**** جز تعب حاصلم زچرخ کبود
ناله‌ام زان شدست سر آهنگ**** کز عنا قامتم خمیده چو چنگ
اشک چون لعل‌گشت در چشمم**** روز چول شب شدست بر چشمم
دود دل جیب و آستینم سوخت**** سقف چرخ آه آتشینم سوخت
من مسکین مستمند ضعیف**** باغم و محنتم ندیم و حریف
گله دارم ز روزگار بسی**** با که گویم‌که نیست همنفسی
دوستی نیست کو شود همدم**** همدمی نیست کو شود محرم
قدم از فکر ساختم با خود**** بوکه بینم مگر به چشم خرد
جمله روی زمین بگردیدم**** همدمی کافرم اگر دیدم
دلم از جور چرخ جفت عناست**** که اندرین روزگار قحط وفاست
خود گرفتم که آن سخن دانم**** کز عبارت نظیر حسانم
در چنین روزگار بانفرت *** با چنین منعمان دون همّت 
چون کشم این همه پریشانی**** در ثنا و مدیح حسانی
روزگاری بهانه می‌جستم **** قصه‌ای را فسانه می‌جستم 
تا سخن را بر آن اساس نهم****زان سخن بر جهان سپاس نهم
چند جستم ولیک دست نداد**** قصه‌ای آنچنان نمی‌افتاد
که بر او زبور سخن بندم**** دل در این بند بود یک چندم
آخرالامر یک شبی با دل**** گفتم ای خفتهٔ زخود غافل
چند گرد دروغ گردی تو**** آبرویم بری چه مردی تو؟ 
بس‌از ان وصف زلف و طره‌وخال**** بس از این هرز گفت وگوی محال 
چون زمدح آب روی نفزاید**** گر نگویی مدیح هم شاید
پن سپس در ره طریقت پوی**** کر سخن گویی از حقیقت گوی
خاطرم چون در دقایق زد**** قرعه بر رقعهٔ حقایق زد
نکئه‌ای چند لایق آمد پیش**** جمله سر حقایق آمد پیش
سخن نغز همچو در ثمین**** درج در نکته‌های سحر مبین
داد ایزد شعار توفیقش **** نام کردم طریق تحقیقش 

فی تخلص الممدوح و تلخیص الروح‌

بود روزی مبارک و فرخ****کاین سعادت نمود ما را رخ
در این گنجنامه بگشادم**** وین سخن را اساس بنهادم
نقش این کارنامه می‌بستم**** تیر بوسید خامه و دستم
گفتم این نظم را طرازش چیست **** زیور این عروس مدحت کیست 
بر که افشانم این نثار بگوی **** کیست لایق در این دیار بگوی 
گفت این بحر پر معانی را**** چشمهٔ آب زندگانی را ،
عیسی آثار سروری باید**** خضر سیرت سکندری باید،
که طراز سخن ثناش بود**** ورد جان و خرد دعاش بود
نه غلط گفتم این خطا باشد**** که طراز سخن ثنا باشد
زین نمط هر سخن‌که آن من است**** به حقیقت طراز هر سخن است
گرچه بی برگ و بی نوایم من**** بلبل نغز خوش سرایم من
زان در افواه خلق مذکور است**** سخن من که از طمع دور است
خرد از گوشه‌ای در آمد چست**** گفت این نقد راکه سکهٔ‌توست 
سخن سرسری نمی‌بینم**** زان کسش مشتری نمی‌بینم
گرچه هست این سخن تمام عیار **** بس کساد است اندر این بازار 
سکه این نقد راز معرفت است****معرفت را نشان این صفت است
که در این کار نامه کردی درج**** نکنش تا توانی اینجا خرج
زآنکه صاحبدلی نمی‌بینم**** حال را مقبلی نمی‌بینم
که درو ذکر او توانی کرد**** یا زجودش بری توانی خورد
کو قدم تا بدین طریق رود**** یا کجا گوش کاین سخن شنود
همه محبوس شهوت و حسدند**** طالب قوت و قوت جسدند
میل اینها به ترهات بود**** فعلشان نیز بر صفات بود
نز طریقت کسی اثر دارد**** نز حقیقت دلی خبر دارد
چون ترا این سخن فتوح آمد**** عاشقان را غذای روح آمد
نزد آن کاو محبتی دارد**** این سخن قدر و عزتی دارد،
که زشرحش زبان بود قاصر**** نرسد در نهایتش خاطر
عارفان کاین سخن فروخوانند**** هر چه جز حق بود برافشانند
قیمت این سخن کسی داند **** که همه نقش معرفت خواند 

مفتاح ابواب الاسرار مصباح ارواح الابرار

خالق خلق وایزد بی چون****فاعل کارگاه کن فیکون»
هر چه آورد از عدم به وجود**** از وجود همه تویی مقصود
خویشتن را نخست نیک بدان **** تختهٔ آفرینشت برخوان 

و لقد کرمنا بنی آدم

در نگر تا که آفرید ترا ؟****از برای چه برگزید ترا ؟
خاک بودی ترا مکرم کرد**** زان پست جلوهٔ دو عالم کرد
از همه مهتر آفرید ترا**** هر چه هست از همه گزید ترا
در نظر از همه لطیف‌تری**** به صفت از همه شریف‌تری
خوبتر از تو نقشبند ازل**** هیچ نقشی نبست در اول
قدرتش بهترین صفت به تو داد**** شرف نور معرفت به تو داد
گوهر مردمی شعار تو کرد**** کرم و لطف خود نثار تو کرد
باطنت را به لطف خود پرورد**** ظاهرت قبهٔ ملایک کرد
آن یکی گنج نامهٔ عصمت**** این یکی کارنامهٔ حکمت
اختر آسمان معرفتی**** زبدهٔ چار طبع و شش جهتی
قاری سورهٔ مجاهده‌ای**** قابل لذت مشاهده‌ای
خلقتت برد کوی استکمال**** همتت راست سو‌ی استدلال
خاطرت مدرک وجود خودست**** عنصرت مستعد نیک و بدست
با تو بودست در الست خطاب**** با تو باشد به روز حشر حساب
گفته اسم جملهٔ اشیاء **** در حق توست علم الاسماء» 
طارم آسمان و گوی زمین****از برای تو ساخته ست چنین
فرش غبرا برای تو گسترد**** چرخ فیروزه سایبان تو کرد
آفرینش همه غلام تواند**** از پی قوت و قوام تواند
حکمت و فطنت وکیاست و علم**** همّت و سیرت و مروت و حلم
در وجود تو جمله موجودست**** وین همه لطف وجود معبودست
صفت تو به قدر آنکه تویی**** نتوان گفت آنچنان که تویی
نشنیدی‌که آن حکیم چه‌گفت**** که به الماس در معنی سفت
تو به قیمت ورای دو جهانی**** چه کنم قدر خود نمی‌دانی
این همه عزت و شرف‌که تراست **** تو زخود غافلی عظیم خطاست 

افحسبتم انما خلقناکم عبثاً

تو چه پنداشتی که ایزد فرد****از پی بازیت پدید آورد!
عمر ضایع مکن به بیخردی**** دور شو دور، از صفات بدی
با دد و دیو چند همنفسی**** علم‌آموز تا به حق برسی
هر که از علم دین نشد آگاه**** در بیابان جهل شد گمراه
آخر این علم کار بازی نیست**** علم دین پارسی و تازی نیست
از پی مکر و حیلت و تلبیس **** درست از منطق است و اقلیدیس 
تاکی این جنس و نوع و فصل بود****عزم آن علم کن که اصل بود
چیست علم از هوارهاننده **** صاحبش را به حق رساننده 
هرکه بی علم رفت در ره حق**** خواندش عقل کافر مطلق
در حضورمن که هست نامحدود**** هرکه را علم نیست شد مردود
اگرت هست آرزوی قبول**** رو به تحصیل علم شو مشغول
حکمت‌آموز تا حکیم شوی**** همره و همدم کلیم شوی
چون تو در بند علم دین باشی**** ساکن خانهٔ یقین باشی
نفس امّاره را ندانی چیست**** گاه و بیگاه همنشین تو کیست
نفس بس کافرست اینت بس **** گر شدی تابعش زهی ناکس 
سر برون پر زخط فرمانش**** جهد کن تا کنی مسلمانش
چون تو محکوم نفس خودباشی **** به یقین دان که نیک بد باشی 

اعدا عدوک نفسک التی بین جنبیک

گر کنی قهر ازو نفیس شوی****ورمرادش دهی خسیس شوی
وه چه ساده دلی و چه نادان**** که ندانی تو عصمت از عصیان
از صفا ت حمیده بگریزی**** در صفا ت ذمیمه آویزی
جهد آن کنیه جمله نور شوی**** وزصفات ذمیمه دور شوی
در تو هم دیوی است و هم ملکی **** هم زمینی به قدر و هم فلکی 
ترک دیوی کنی ملک باشی****از شرف برتر از فلک باشی
تا از این همنشین جدا نشوی**** دان که شایستهٔ خدا نشوی
تواز این همنشین چوگردی دور**** ملک باقی تراست و دارسرور
تو ازین جایگه فرج یابی *** چون بدانجا رسی درج یابی
گر به اینجایت پای بست کند**** باسگ و خوک هم نشست‌کند
تاکه دیوت بود به راه دلیل**** نکند با تو همرهی جبریل
تا زآلایش طبیعی پاک**** نشوی کی شوی تو برافلاک
پهلو از قدسیان تهی چه کنی **** با دد و دیو همرهی چه‌کنی 
شرم بادت که با وجود ملک**** ننهی پا ی بر روا ق فلک
بر زمین با ددان نشینی تو**** صحبت دیو و دد گزینی تو
ترک یوسف کنی زبی نظری**** همدم گرگ باشی اینت خری 
با رفیقان بد چه پیوندی؟****زین حریفان چه طرف بربندی
حسد و حرص را بجای بمان**** برهان خویش را ازین و از آن
گرنه یکبارگیت قهر کنند**** نوش در کام جانت زهر کنند
چون از ایشان به گور فردروی**** به قیامت زیور مرد روی
چون برندت زخانه مرده به گور**** مرد خیزی زیور وقت نشور
گر فرشته صفت شدی زاینجا**** با فرشته است حشر تو فردا
ورتوسگ سیرتی‌به وقت‌نشور **** هم سگی خیزی از میانهٔ گور 

کما تعیشون تموتون وکما تموتون تحشرون

تو اگر نیک نیکی اربدبد****بدونیک تو باتو باشد خود
چون بدی پس بدان که بیخردی**** که خرد نیست رهنمون بدی
هر که پروردهٔ خرد باشد**** کی درو فعل دیو و دد باشد
هر که را عز آن جهان باید**** دامن دل به بد نیالاید
گر کند عقل نیکی‌ات تلقین**** پس تو و بارگاه علیین
وگرت دیو رهنمای بود**** اسفل السافلینت جای بود
ددی تو زناسپاسی توست *** بدی تو زناشناسی توست
گر شعارت بود سپاس و شناس **** این ندا آید «ا‌نت خیرالناس 

حکایت

اندر آن دم که مبدع اشیا****کرد نقش وجود را پیدا
قدسیان چشم بر تو بگشادند**** حال را در تردد افتادند
یوسفی دیده‌اند زیبا روی**** شاهدی دیده‌اند نیکوخوی
از عدم آمده به شهر وجود **** کرده منزل به طالع مسعود 

قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها ویسفک الدماء

همه افتاده‌اند در تک و تاز****کرده بر تو زبان طعن دراز
چون زفطرت تو بوده‌ای مقصود**** همگنان چون برادران حسود،
کارها ساختند بر سر رام**** تا ترا در فکنده‌اند به چاه
ساکن قعر چاه ماری چند!**** در بن چاه حرص داری چند
اینک آمد نظر کن ای مسکین**** بر سر چاه ژرف بشری هین!
در چه انداخت بهر دعوت را**** حبل قرآن و دلو عصمت را
بیش از این در مان چاه مپای**** دست بر حبل زن زچاه برآی
خویشتن را زچاه بالاکش**** علم عشق بر ثریا کش
چست با کاروان صدق و یقین****سفری کن به مصر علیین
تا ز ناچیز و هیچ چیز شوی**** واندر آن مملکت عزیز شوی 
حاسدان تو چون تو را بینند****آن همه بهجت و بها بینند،
همه از گفت خود خجل گردند**** اندر آن وقت تنگدل گردند 
منشین غافل ار خرد داری****پیشه گیر و بکن نکوکاری
آنچنان زی درین جهان زنهار ****تانگردی خجل به روزشمار 

قائد نفوس السالکین و نزهه قلوب المحققین

ای شده پای بست و زندانی****اندرین خاکدان ظلمانی
تاکی این گفت و گوی پر باطل**** تاکی این جست و جوی بی حاصل
راه رو راه کرد گفت مگرد**** که به گفتار ره نشاید کرد
تا ز بند هوا برون نایی**** ندهندت کمال بینایی
نبری ره به عالم وحدت**** نتوانی زدن دم وحدت
زین نشیمن سفر به بالاکن****خویشتن را چو عقل والا کن
دم به تجرید زن‌که بی تجرید **** نرسد کس به عالم توحید 

لیس‌کمثله شی‌ء و هو السمیع البصیر

وترو قدوس و واحد است و صمد****وصف او لم یلد ولم یولد
بود او اول و بدایت نه**** هستیش آ‌خر و نهایت نه
به قدیم است اولش معروف **** به دوام است آخرش موصوف 

دع نفسک و تعال

بگذر از نقش عالم گل تو****ره تو و راهروتو منزل تو
رهروی روسخن زمنزل گوی****همره و همنشین مقبل جوی
چون تو غافل نشینی از کارت**** نبود لطف ایزدی یارت
در سرای اثیر خواهی بود**** جفت رنج و زحیر خواهی بود
جهد کن کز اثیر درگذری ****به سلامت مگر تو جان ببری 
زین جهان جهان تبرا کن****رو به بستان جان تماشا کن
کان جهان زین جهان شریفترست**** خاک او از هوا لطیفترست
رخت بیرون فکن از این ماوی**** خیمه زن در فضای آن صحرا
چشم بگشای تا جهان بینی**** وان جهان را به چشم جان بینی
زانکه زادراک حس بیرون است**** آستانش ورای گردون است
خاک او عنبر آب او تسنیم**** محنتش عافیت سموم، نسیم
پایهٔ عرشش از هوان فارغ**** چمن باغش از خزان فارغ
بدر گردونش از خسوف ایمن**** قرص خورشیدش ازکسوف ایمن
ساکنانش مسبح و ذاکر**** همه یکرنگ باطن و ظاهر
حاصل جمله دولت سرمد**** مایهٔ عمرشان بقای ابد
گر بکوشی زخود برون آیی**** چون بدانجا رسی بیاسایی
بلبل بوستان انس شوی**** همدم ساکنان قدس شوی
حضرتی بینی از ورای مکان**** فارغ از استحالت دوران
آنچنان حضرتی و تو غافل ****تن زده اینت ابله و جاهل 
عاشقانی چو آدم و چو کلیم**** چون حبیب و مسیح و ابراهیم
از پی وصل دلستان همه را**** سر بر آن فرخ آستان همه را
هر که یابد بر آستانش بار**** نتواند زدن دم اسرار
نطق را بارگیر لنگ شود **** عرصهٔ ماجراش تنگ شود 
وهم کآنجا رسد فروماند****ابجد سر نخواند، نتواند

من عرف نفسه فقد عرف ربه

بگذر از وهم و این سخن بگذار****کی بود وهم مدرک اسرار
دل تواند یکی مطالعه کرد**** لوح اسرار قرب مبدع فرد
هر چه عین کمال معرفت است**** خاص دل‌راست‌کاین‌بهین‌صفت‌است
دل چو در عالم بشر باشد**** زان معانیش کی خبر باشد
تا مکاشف نگشت نتواند**** که از آن نقطه‌ای فرو خواند
تا مجرد نشد زفعل ذمیم**** حق خطابش نکرد «قلب سلیم»
بشریت چو از تو دور شود**** آنچه عین دل است نور شود
چون شود کشف سر عالم غیب**** زود معنی نهندت اندرجیب
چون بیابی حقیقت اخلاص**** ره کنی قطع تا سرادق خاص
بر بساط جلال بنشینی**** آنچه بینی به چشم دل بینی
گر تو خود را در آن جهان فکنی **** فرش عزت برآسمان فکنی 

حکایت

دوش ناگه نهفته از اغیار****یافتم بر در سرایش بار
مجلسش زان سوی جهان دیدم**** دور از اندیشه و گمان دیدم
مجمعی دیده‌ام پر از عشاق**** جسته از بند گنبد زراق
چار تکبیر کرده بر دو جهان**** گشته فارغ زشغل هر دو جهان
باده از جام معرفت خورده**** راه زان سوی شش جهت کرده
همه گویای بی زبان بودند**** همه بی دیده نقش خوان بودند
ماجرایی که آن زمان می‌رفت**** سخن الحق نه بر زبان می‌رفت
نکته‌ها رفت بس شگرف آنجا**** درنگنجید صورت و حرف آنجا
صوت وحرف از جهان جسم بود **** بهر ترکیب فعل و اسم بود 

ما رایت شیئاً !لا ورایت الله فیه

در جهانی که عالم ثانی است****بی زبانی همه زبان دانی است 
عاشقان صف کشیده دوشادوش****ساقیان بر کشیده نوشانوش
سالک گرم ر‌و در آن‌بازار **** ارنی» گوی از پی دیدار 
عاشقان از وصال یافته ذوق**** لی مع الله» گوی از سر شوق
رهروان در جهان حیرانی**** برکشیده لوای سبحانی» 
دیگری اوفتاده در تک و پوی**** لیس فی جبتی سوی الله گوی
آنکه او گوهر محبت سفت**** به زبان و به دل «اناالحق» گفت
همگنان جان و دل بدو داده**** واله و مست و بیخود افتاده
بهر او بود جست و جوی همه**** او منزه زگفت و کوی همه
من دلسوختهٔ جگر خسته**** پای در دام شش جهت بسته
صفتم در جهان صورت بود**** صورت آلودهٔ کدورت بود
فرصتی نه که چست برتازم**** در چنان منزلی وطن سازم
قوتی نه که باز پس کردم**** با سگ و خوک همنفس گردم
دل در اندیشه تا چه شاید کرد**** ره بدانجا چگونه باید کرد
چون کنم کاین طلسم بگشایم**** پایم از بند جسم بگشایم
در رهش خان و مان براندازم**** جان کنم خرقه و دراندازم
ناگهان در رسید از در غیب**** کرده پرگوهر حقایق جیب
گفت ای رخ به خون دل شسته**** در جهان فنا، بقا جسته
تا در این منزلی‌که هستی توست**** پستی تو زخود پرستی توست
چون زهستی خویش درگذری**** هر چه هستیست زیرپی سپری
تو چه دانی که زاستان قدم **** چند راهست تا جهان قدم 
چند سختی کشید می‌باید****چند منزل برید می‌باید
تا به نیکی بدل کنی بد را**** واندر آن عالم افکنی خود را
گر ترا میل عالم قدم است**** ترک خودگفتن اولین قدم است
نرسی تا تو با تو همنفسی**** قدم از خود برون نهی پرسی
تا طلاق وجود خود ندهی**** پای در عالم قدم ننهی
تا وداع جهان جان نکنی**** ره بدان فرخ آستان نکنی
در هوایش زبند جان برخیز**** جان بده و زسر جهان برخیز
به وجود جهان قلم درکش**** در صف عاشقان علم برکش
زهد ورز، اقتدا به عیسی کن**** طلب او و ترک دنیا کن
منشین اینچنین که ناخوب است **** خیزو آن را طلب‌که مطلوب است 

صفت اصحاب الطریقه

رهروانی که وصل اوجویند****معتکف جمله بر در اویند 
از وجود جهان خبر‌شان نیست**** جز غم او غم دگر‌شان نیست
در جهانند و از جهان فارغ**** همه با او، زجسم و جان فارع
سرقدم ساخته چو پرگارند **** لاجرم صبح و شام در کارند 

فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر

ساکنانی که جمله چون روحند****مرهم سینه‌های مجروحند
همه را درس نقد ابجد عشق****همه را میل سوی مقصد عشق
همه را گشته سر غیبی کشف**** جان و تن کرده در بلایش وقف
لوح روحانیان زبردارند**** پایه از مه بلندتر دارند
سرورانند بی کلاه و کمر**** خسروانند بی سپاه و حشر
زده در رشتهٔ حقایق چنگ**** فارغ از نفع نوش و ضر شرنگ
همه مست می وصال قدم**** در روش یافته ثبات قدم
لطف ایزد به مجلس توفیق**** باده شان داده از خم تحقیق
چون تو دیدی علو همّتشان**** این همه کار و بار و عزتشان 
پس تو نیز از سر هوا برخیز**** که هوا آتشی است بادانگیز
بیش پن بر بروت خویش مخند**** همچو مردان بیا میان بربند
خدمتش می‌کن از سر اخلاص **** تا چو ایشان شوی توخاص‌الخاص 

انما اموالکم واولادکم فتنه

چه کنی عیش با زن و فرزند؟****ببر از جمله دل بدو پیوند!
چه نشینی میان قومی دون **** چه بری سر، زبند شرع برون 
ای ستم کرده بر تو شیطانت**** مانده در ظلمت سقر جانت
تا زشیطان خود شوی ایمن**** شرع را شحنهٔ ولایت کن
گر شریعت شعار خودسازی**** روز محشر کنی سرفرازی
هر که بد کرد زود کیفر برد**** وآنگه بی شرع زیست کافر مرد
گرنه‌ای هرزه گرد و دیوانه**** تاکی این ترهات و افسانه
شعر بگذار و گرد شرع درآی**** که شریعت رساندت به خدای
بند بر قالب طبیعت نه**** پای بر منهج شریعت نه
لقمه از سفرهٔ طریقت خور**** می‌زخمخانهٔ حقیقت خور
یا خضر شو گذر به دربا کن**** یا چو عیسی سفر به بالا کن
زآن سوی چرخ تکیه جای طلب **** برتر از عقل رهنمای طلب 

منهاج العارفین و معراج العاشقین

ای همه ساله پای بست غرور****در خرابات حرص مست غرور
حرصت افگنده باز از ره حق**** اینچنین کی رسی به درگه حق 
راه دور است و مرکبت لنگ است****بار بسیار و عرصه پرسنگ است
بار حرص و حسد زدوش بنه**** هر چه داری بخور، بنوش و بده 
ره تو دور شد یقین بشنو****تو مجرد شو و مپای و برو
ترک این هستی مزور کن**** دل به نور یقین منور کن
تا بدانی مسافت راهش**** کم و بیش و دراز و کوتاهش
دو قدم بر سر وجود نهی **** وان دگر بر در ودود نهی 

خطوتان وقد وصل

خود تو کاهل نشینی ای غافل****ناپسندست غفلت از عاقل
خیز و خود را بساز تدبیری**** بر جهان زن چهار تکبیری
در میان آی چست چون مردان**** صفت و صورتت یکی گردان
زآنکه باشد شعار ناپاس **** از درون خبث و زبرون پاکی 
تا درون و برون نیارایی****حضرت قدس را کجا شایی 
تا ز آلودگی نگردی پاک**** نگذری از بسیط خطهٔ خاک
خویشتن پاک کن زچرک هوا**** تا نهی پای در مقام رضا
تا به‌کی تو چنین بخواهی زیست**** می‌ندانی که در قفای توچیست 
راست بشنو که در جهان جهان****از اجل کس نیافته‌ست امان
تو چه گویی ابد نخواهی ماند؟ **** نامهٔ مرگ برنخواهی خواند ؟ 

کل نفس ذائقة الموت ثم الیناترجعون

هر که آمد در این سرای غرور****همدمش محنتست و منزل‌گور
کو زپیغمبران مسیح و کلیم **** آدم و شیث و نوح و ابراهیم 
یونس ولوط و یوسف و یعقوب**** صالح و هود و یوشع و ایوب
یا کجا خواجهٔ سراچهٔ کل**** خاتم انبیا چراغ رسل
بشر حافی و بوسعید کجاست **** شبلی و شیخ بایزید کجاست 
از حکیمان عهد ارستون کو**** ارسطاطالس و فلاطون کو
ازشهان کیان جم و هوشنگ ****یا فریدون با فر و فرهنگ 
کو منوچهر و ایرج و نوذر****بهمن و کیقباد و اسکندر
یا زگردنکشان تهمتن کو**** گیو وگودرز و طوس و بیژن‌کو
این همه صفدران قلب شکن**** سام و دستان و نیرم و قارن
همگان خفته‌اند در دل خاک **** آن یکی خرم آلا دگر غمناک 

‌فی وحدانیة الله تعالی‌

به یقین واجب الوجود یکیست****هر چه در وهم و خاطر آید نیست
مالک الملک و پادشاه به حق**** منشی‌ء نفس و فاعل مطلق
هر چه درکل کون کهنه و نوست**** هست مفعول و فاعل همه اوست
بی قلم صورت بدیع نگاشت**** بی ستون خیمه رفیع افراشت
مایه بخش عقول اولی اوست **** فاطر صورت و هیولا اوست 
نظم ترکیب آفرینش داد****چشم دل را کمال بینش داد
نقشبند وجود جز او نیست**** مستحق سجود جز او نیست
زآنکه معبود انس و جان است او**** مبدع جسم و عقل و جان است او
در رهش چرخ و انجم و ارکان**** همه درمانده‌اند و سرگردان
همه پوینده‌اند در طلبش**** همه جوینده‌اند روز و شبش
جنبش هر یک از سرشوق است**** هر یکی را از این طلب ذوق است
حلقة حکم اوست شوق همه**** او منزه زشوق و ذوق همه
نامهای بزرگ طاهر او**** هست اوصاف صنع ظاهر او
فارغ از شوق و ذوق ونیک‌وبدست**** برتر از وهم و فکرت‌وخردست 
کس نداند که چیست الا او**** صفتش لا اله االا هو
هر که خواهد که ذکر او گوید**** در نگنجد زبان که هو» گوید
به زبان ذکر او که داند گفت **** جان بود آنکه «هو» تواند گفت
سخن است آنکه بر زبان آید**** ذکر هو» از میان جان آید
گرچه بی‌جا و بی مکان است او**** ساکن دل شکستگانست او
نه به ذاتست ساکن هر دل**** بلکه لطفش همی کند منزل
هر کجا دل شکسته‌ای بینی**** بینوایی و خسته‌ای بینی ،
بی زبان ذکر او از او شنوی **** شرح اسماء هو» از او شنوی 
ذکر او از زبان بسته طلب****معرفت از دل شکسته طلب
چند، بی او به‌کعبه درتک و پوی**** در خرابات آی و او را جوی
چون تو در جستنش نمایی جد **** در خرابات جست یا مسجد 

حکایت

ای شنیده فسانه بسیاری****قصهٔ کوزه‌گر شنو باری
کوزه‌گر سال و ماه در تک و پوی**** تاکند خاک دیگران به سبوی
چون که خاکش نقاب روی کنند **** دیگران خاک او سبوی کنند 

**

تا جهان است کار او این است****نوش او نیش و مهر اوکین است
اندر این خاکدان افسرده**** هیچ کس نیست از غم آسوده
آنچنان زی درو که وقت رحیل**** بیش باشد به رفتنت تعجیل
رخت بیرون فکن زدار غرور**** چه نشینی میان دیو شرور؟ 
حسد و حرص را به گور مبر****دشمنان را به راه دور مبر
دو رفیقند هر دو ناخوش و زشت **** باز دارندت این و آن زبهشت 
پیشتر زآنکه مرگ پیش آید****از چنین مرگ زندگی زاید
به چنین مرگ هر که بشتابد****از چنین مرگ زندگی یابد
تا از این زندگی نمیری تو****در کف دیو خود اسیری تو
نفس تو تابدیش عادت و خوست**** به حقیقت بدان‌که دیو تو اوست
مرده دل گشتی و پراکنده **** کوش تا جمع باشی و زنده 

فصل در صفت عشق و محبت

گر حیات ابد همی خواهی****خیز و با عشق جوی همراهی
رو، دم از عشق زن‌که‌کار این است**** رهروان را بهین شعار این است
به زبان سر عشق نتوان گفت**** آنچنان در به گفت نتوان سفت
هر چه گویی گر آنچنان باشد**** صفت عشق غیر از آن باشد
عشق را عین و شین و قاف مدان**** بلکه سریست در سه حرف نهان
سخن سر عشق کار دلست**** عشق پیرایه و شعار دلست
عاشقی قصه و حکایت نیست**** عشقبازی در این ولایت نیست
عالم عشق عالم دگر است**** پایهٔ عشق از این بلندتر است
کی به هر مسکنی کند منزل**** تابود میل او به عالم گل
عشق در هر وطن فرو ناید **** حجرهٔ خاص عشق دل باید 
مرکب عشق سخت‌تیزرواست ***هر زمانیش منزلی زنو است
هر که با عشق همعنان باشد****منزلش زآن سوی جهان باشد
دل که از بوی عشق بی رنگ است**** نه دلست آن که پارهٔ سنگ است
به زبان قال و قیل عشق مگوی**** خیز و دل را به آب صدق بشوی
دل زخبث هوا نمازی کن**** چون شدی پاک عشق بازی کن
عشقبازی است وعشق‌بازی‌نیست **** هوسی به زعشقبازی نیست 

اولیاء الله لایموتون ولکن ینتقلون من دار الی دار

هر که در راه عشق گردد مات****در جهان کمال یافت نجات
آنکه از سر عشق باخبرست****دایم ازخورد و خواب برحذر است
و آنکه او شربت محبت خورد**** هرگز از نان و آب یاد نکرد
تا زخورد و زخواب کم نکنی**** وزطعام و شراب کم نکنی 
نتوانی زدن زعشق نفس**** بسته مانی در این سرای هومن
تا دلت چشم سربنگشاید**** شاهد عشق روی ننماید
بندهٔ عشق لایزالی باش**** عاشق چست لاابالی باش
گر زنی دم زصدق معنی زن**** خاک در چشم لاف و دعوی زن
دعوی عاشقی کنی وانگه **** ترس از جان و سر زهی ابله 
چه زنی لاف عاشقی زگزاف ****بر سردار زن چو مردان لاف
آنکه از عاشقان اناالحق» زد****پس بر این ریسمان معلق زد
غیرت حق گرفت دامانش**** پسمان شد زه گریبانش
در ره عشق سوز و دردت کو؟**** نفس گرم و آه سردت کو؟
عاشقی راکه شور و شوق بود**** دایم از درد عشق ذوق بود
از سرکام نفس برخیزد**** از هوا و هوس بپرهیزد
چون تمنای روی دوست کند **** حالی آهنگ کوی دوست کند 

فصل در اثبات رؤیت الله تعالی

مرکب جهد زیر ران آرد****رخ بدان فرخ آستان آرد
سفر او نه آب و گل باشد**** رفتن او به پای دل باشد
در طلب چون رسد به مطلوبش**** حاصل آید وصال محبوبش
چون سخن گویدازمحبت دوست**** از طرب بر تنش بدرد پوست
در میان زحمت بیان نبود**** نکته را راه بر زبان نبود
سخنش کامل و شگرف بود**** بی میانجی صوت و حرف بود
جملهٔ عضوهاش دیده شود**** تا نشانی زدوست دیده شود
زآنکه این دیده دید نتواند **** دیده از دیدنش فرو ماند 
دیده را دیدهٔ دگر باید****تا بدان دیده دیدنش شاید
به چنین دیده‌ها که ما داریم **** طاقت دیدنش کجا دار 

لا تدرکه الابصار وهو یدرک الابصار، طلب الهدایة والتوفیق بالعمل الصالح

ای به خود راه خویش کم کرده****این بود راه مرد پژمرده
ای همه لاف ترک دنیا گو****لاف و دعویت هست معنی کو؟
چند از این شیوه‌های رنگ‌آمیز؟**** چند از این گفته‌های بادانگیز؟
تاکی ای مست لاف هوشیاری**** چند لنگی بری به رهواری
موسیت همره و توچون خامان**** رفته و گشته همدم هامان 
از خلیل خدا ابا کرده**** رفته نمرود را خدا کرده 
کم آدم گرفته از تلبیس**** دوستی کرده با که با ابلیس 
تا هوا و هوس شعار تواند**** امل و حرص یار غار تواند،
زبن حریفان به کس نپردازی**** خود به خود یک نفس نپردازی
خویشتن پن همه مجرد کن **** طلب دولت مؤبد کن 

در صفت کبر و عجب

خوبرویی تو زشتخوی مباش****راست بشنو دروغ گوی مباش 
بامن پیوسته تازه روی و لطیف****تا شوی در میان جمع حریف
چون زنخوت کنی دماغ تهی**** پای بر تارک سپهر نهی
وگر از کبر برتری‌طلبی**** سرفرازی و سروری‌طلبی 
کبرت از چرخ برزمین فکند**** در دل مردم از تو کین فکند
کبر را عقل و شرع نستایند**** عاقلان سوی کبر نگرایند
صورت کبر را سگی دانش**** که بدست آشکار و پنهانش
هر که دروی زکبر اثر باشد**** دان که از سگ پلیدتر باشد
از تواضع بزرگوار شوی**** وز تکبر ذلیل و خوارشوی
چون تو کبر و بی پا باشی **** خا ص درگا ه کبریا باشی 

و ان علیک لعنتی الی یوم الدین‌

تا توانی به گرد کبر مگرد****با عزازیل بین که کبر چه کرد؟
آب طاعت برید از جویش**** نیل لعنت کشید بر رویش
بود آدم که کرد یک عصیان**** روز و شب «ربنا ظلمنا» خوان
چون بیفزود قدر و عزت او**** داد «ثم اجتباه» خلعت او
هرکه خود را فکند بر در او**** در دو عالم عزیز شد بر او
خویشتن را شناس ای نادان **** تا مشرف شوی چو عقل و چوجان 
اندرین ره که راه مردانست****هر که خو‌د فکند مر‌د آنست
آنکه او نیست‌گشت هستش دان**** آنکه خو‌د دید، بت پرستش دان
بی‌خبر زان جهان و مست یکیست ****خویشتن بین و بت پرست‌یکیسب 

فصل در مذمّت مرائی و ریائی

صفت آنکه داردش حق دوست****هر چه جز حق بود همه بت‌اوست
دان که آنجا که شرط بندگی است**** بهترین طاعتی فکندگی است
تا تو خود را نیفکنی زاول**** نکنند ت قبول هیچ عمل
تات باشد به کنج زاویه جاه**** برگرفتی به قعر هاویه را
نیست شو در رهش که راه‌این‌است **** دربن چاه شو که جاه این است
از پی آنکه زاهدت خوانند**** صوفی چست و عابدت خوانند،
ظاهر آراستی به حسن عمل**** باطن انباشتی به زرق و حیل
نه غلط گرداب خطات افتاد****این خطابین که از کجات افتاد
رهروان را روش چنین نبود**** در طریقت طریق این نبود
نشود گر کند به آب گذر**** قدم راهرو به دریاتر
وربگیرد همه جهان آتش**** دامنش را نسوزد آن آتش
نقد دل قلب شد در این بازار **** کودلی در جهان تمام عیار؟ 
دل که او دار ضرب عشق ندید****روی اخلاص و نقش صدق ندید
ای زنقد وجود خویش به شک**** خیز و بنمای نقد خود به محک
تاببینی توکم عیاری خویش**** زین چنین شور و زشت‌کاری خویش
به زبان خیره لاف چند زنی **** لاف نیز از گزاف چند زنی 
چند گویی که من چنین کردم **** اول شب به روز آوردم 
طاعت روزم اینچنین بودست **** تیره‌شب سوزم‌اینچنین‌بودست 
در نماز و نیاز خاشع باش ****در قیام و قعود خاضع باش 

الذین یذکرون الله قیاماً وقعوداً و علی جنوبهم‌

باش پیوسته با خضوع و بکا****روز و شب در میان خوف و رجا
باش با نفس و قهر خود قاهر**** دار یک رنگ باطن و ظاهر
از برای قبول خاصه و عام**** به پا باشدت قعود و قیام
بی ریا در ره طلب نه پای**** خالصا مخلصاً برای خدای
چابک وچست رو، نه‌کاهل و سست****تا بدانجا رسی‌که مقصد توست
مقصد ت عالم الهی دان **** بی تباهی و بی تناهی دان
رو به کونین سر فرود میار****تا بر آن آستان بیابی بار
چون لگد بر سر دوکون زنی**** رخت خود در جهان هو» فکنی
گرتواینجا به خویش مشغولی**** دان که زان کارگاه معزولی
وربگردد از این نسق صفتت**** حاصل آید کمال معرفتت
هر کمالی که آن سری نبود**** جز که نقصان و سرسری نبود
گر کمالی طلب کنی آنجا**** که زنقصان بری بود فردا،
راست بشنو اگر به تنگی حال ****بی نیازی زخلق اینت کمال 

والذین جاهدوافینا لنهدینهم سبلنا، صدق الله‌

راه جستن زتو هدایت از او****جهد کردن زتو عنایت از او
هرچه بینی زخاک تا گردون****نیست چیزی زعلم او بیرون
زآنچه بیرون زسقف گردون‌است**** جمله معلوم اوست‌کو چون است
هست علمش محیط برهمه چیز**** حکم او نافذ است در همه چیز
دافع جملة بلیات است**** عالم السر والخفیات است 
هر چه در خاطرت بیندیشی **** همه معلوم اوست در پیشی 

شرف المؤمن استغناؤه عن الناس

جهد آن کن که سرفراز شوی****ور در حلق بی نیاز شوی
بر در این و آن به هرزه مپوی****وز در حلق آبروی مجوی
عزت از حضرت خدای طلب ****منصب و جاه آن سرای طلب 

فصل فی ترک الدنیا والاعراض عنه

ای سنایی زجسم و جان بگسل!****هر چه آن غیر اوست زان بگسل!
صنعت شعر و شاعری بگذار **** دست از گفت و گوی هرزه بدار 
بیش از این در ره مجاز مپوی****صفت زلف و خط و خال مگوی
خط در این علم و این صناعت‌کش**** پای در دامن قناعت کش
ازپی هر خسیس مدح مگوی**** وز در هر بخیل صله مجوی
دست در رشتهٔ حقایق زن**** پای بر صحبت خلایق زن
گوهر عشق زبور جان کن**** قصد آب حیات ایمان کن
شورش عشق در جهان افکن**** فرش عزت بر آسمان افکن
چست و چابک میان خلق‌درآی**** همچو پروانه گرد شمع برآی
سرگردون به زبر پای درآر**** یک نفس در ره خدای برآر
صحبت عاشقان صادق جوی****همره و همدم موافق جوی
چند گردی به گرد کعبهٔ گل **** یک نفس کن طواف کعبهٔ دل 

فصل فی ذکر القلب والتخلص فی العقل

اندرین ملک پادشاه دلست****در ره سدره بارگاه دلست
کالبد هیچ نیست عین دلست**** ساکن بین اصبعین» دلست
قابل نقش کفر و دین است او**** تختهٔ مشق مهر وکین است او
قصه جام جم بسی شنوی**** واندر آن بیش وکم بسی شنوی
به یقین دان‌که‌جام‌جم‌دل‌توست **** مستقر نشاط و غم دل توست 
گر تمنا کنی جهان دیدن****جمله اشیا در اوتوان دیدن
چشم سر نقش آب وگل بیند**** آنچه سر است چشم دل بیند
تا زدل زنگ حرص نزدایی**** دیدهٔ سر تو بازنگشایی
دیدهٔ دل نخست بیناکن**** پس تماشای جمله اشیاکن
چون نشد دیدهٔ دلت بینا**** اندرین هفت گنبد مینا،
توچه‌دانی برون زخرگه چیست **** فاعل‌هفت چرخ‌اخضرکیست 
هر چه دارد وجود او امکان**** علوی و سفلی و زمان و مکان
هر چه بیرون درون خرگاهست *** صانع و نقشبندش الله است
در ازل گر به نفس هست انشا **** جوهر و جسم و صورت و معنا 

انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون

کاف و‌نون چون به یکدگرپیوست****شد پدید آنچه بود و باشد و هست
هر چه موجود شد زامرش دان**** پیشتر عقل آمد آنگه جان
اثر فیض اوست نامحصور**** عقل از آن فیض‌گشت قابل نور
عقل اگر چند شاه و سلطان است**** بر در امر، بنده فرمان است
از پی بود زند و هستی عمرو**** فیض حق را توسط آمد امر
تختهٔ کلک نقش امرست او **** دایهٔ نفس زید و عمروست او 
مبدع کائنات جوهر اوست****مرجع روح پاک کشور اوست
قادر مطلق ایزد متعال**** ذات او را حیات داد و کمال
والی کشور وجود است او**** سایهٔ رحمت ودود است او
ساکن بزم او به صف نعال**** نفس کل از برای کسب کمال
هست پیوسته میل آن طرفش**** زآنکه آنجاست مقصد و شرفش
عقل شاهست و نفس حاجب او**** در ممالک دبیر و نایب او
قوت از فیض عقل گیردنفس**** زان نفس مایه می‌پذیرد نفس
قائل است و زبان ندارد او**** نقش بی کلک می‌نگارد او
هر چه بر لوح ممکنات نگاشت**** خط او نور بد سواد نداشت
خط بدینجاست کوسیه روی است**** که همه رنگ زاج و مازوی است
معنی لفظهای نغز و شگرف**** نور محض است در سیاهی حرف
ورکمالیست از بها و جمال**** عقل کل را کشد به استقبال
از برای صلاح دنیا را**** پرورش او دهد هیولا را
در جهان از پی تمامی را**** مایه بخشید روح نامی را
مدد از بذل اوست عالم را**** نشو او داد شخص آدم را
نور‌نه چرخ و سیر هفت اختر**** شش جهت پنج حس چهارگهر
مایهٔ هر چه هست از خرد است**** که خرد، مایه بخش نیک و بداست
چون برو کرد نور حق اشراق **** بذل کرد از مکارم اخلاق 
مکرم و معطی و خجسته پی است****بی نیازست از آنچه تحت وی است 
او زمبدع همی پذیرد ساز****پس به ابداع می‌رساند باز
مبدع کن فکان که قیوم است**** ذات او را نظیر معدوم است
نظم هستی بدین نسق داده است**** هستی ازکاف ر نون چنین زاده است
گر بهشت است ورجحیم ازوست **** گر سموم است ورنسیم ازوست 

فصل فی التسلیم

لطف او هر که را دلالت داد****آخرش هدیهٔ هدایت داد
قهرش آن را که بد مقالت کرد**** هدف پاسخ ضلالت کرد
زشتی و خوبی وکم و بیشی**** رنج و راحت غنا و درویشی
کردهٔ اوست جمله نیک بدان**** یفعل الله مایشا» برخوان
بد و نیک تو در عمل بسته ست**** نقش آن جمله در ازل بسته‌ست
هر چه امروز پیش می‌آید **** همه برجای خویش می‌آید 

کل یوم هو فی شأن

این مثل در زمانه معروف است****که عملها به وقت موقوف است
باش راضی بدانچه او دهدت**** گر همه زشت ورنکو دهدت
نیک و بد نفع و ضر و راحت ورنج**** کز تو بگذشت در سرای سپنج 
یا چو افسانه‌ایست یا خوابی**** یا چو در بها روان آبی
حاصل عمر جز یکی دم نیست****و آن دم از رنج و غم مسلم نیست
نفسی کز تو بگذرد آن رفت**** در پی آن نفس نه بتوان رفت
کوش تا آن نفس‌که آید پیش **** نشود از تو فوت ای درویش 
از سر نفس خیز بهر خدای****تا شوی روشناس هردوسرای
در ره عشق او بلاکش باش**** همچو ایوب در بلا خوش باش
چون در آید بلا، مگردان روی **** روی درحق کن و رضینا» گوی 

فصل فی البلا

عاشقان را غذا بلا باشد****عاشقی بی بلا کجا باشد
لقمه از سفرهٔ بلا خوردند**** می‌زمیخانهٔ رضا خوردند
هرکه را در جهان بلا دادند****اولش شربت رضا دادند
نزد آن کس‌که در ره آمد مرد**** رنج و راحت یکیست و دارو و درد
رهروان از بلا نپرهیزند **** چون بلا رخ نمود نگریزند 

اذا اراد الله بقوم خیراً ابتلاهم فصل فی الضحی والبکاء

تا توانی به خنده لب بگشای****سردندان به خنده در منمای
خندهٔ هرزه آبروی برد**** راز پنهان میان کوی برد
با پسر اینچنین مثل زد سام**** گریه بهتر زخندهٔ بی هنگام
گریهٔ ابر بین وخندهٔ برق **** درنگر تا که چیست اینجا فرق 
ابر از آن گریه نعمت اندوزد****برق از آن خنده آتش افروزد
ابلهی از گزا ف می‌خندید**** زیرکی آن بدید و نپسندید
گفت ای بی حیا و بی آزرم**** اینچنین خندی و نداری شرم
گریهٔ تو زظلم و بیدادی**** به که بی وقت خنده و شادی
خندهٔ هرزه آیت جهل است**** مرد بیهوده خند، نا اهل است
هان و هان تا نخندی ای خیره**** که بسی خنده دل کند تیره
هیچ شک نیست اندرین گفتار **** گریه آید زخندهٔ بسیار 

کثرة الضحک تمیت القلب

برتو بادا که خیره کم خندی****وربخندد کسی تو نپسندی
هیچ دانی غرض از اینها چیست **** هر که خندید بیش گریست
در جهانی دهان زخنده ببند ****چون برستی زهول حشر، بخند 

فصل فی الصبر والشکر

هر که را داد ایزدش توفیق****صبر و شکرش بود همیشه رفیق
این بکاهد بلا و محنت را **** وان فزاید غنا و نعمت را 
صبرتلخ است ازو بود حرجت****او دهد از بلا و غم فرجت
چون شکر ذوق شکر شیرین‌است**** نعمت افزای و قوت آیین است
باد دایم به هر دو حال ترا **** تا میسر شود کمال ترا 

مناجات در تنزیه و تقدیس حضرت باری سبحانه تعالی

ای صفات مقدس تو صمد****وی منزه زشبه و جفت و ولد 
ای برآرندهٔ مه و خورشید****نقشبند جهان بیم و امید
ای به تو زنده جان و جسم به جان**** جسم و جان را زلطف‌توست‌روان
قبلهٔ روح آستانهٔ توست**** دل مجروح ما خزانهٔ توست
کرم و رحمت تو بی عدد است**** روح را هر نفس زتو مدد است 
در جهان هر چه هست در کارند****آنکه مجبور و آنکه مختارند
همه گردن نهاده حکم ترا**** دم که یارد زدن زچون و چرا؟ 
این و آن عاشق جمال تواند**** روز و شب طالب وصال تواند
تا در آن کارگاه کار کراست**** تا در آن آستانه بار کراست
ای بسا مسجدی که راندهٔ توست**** ای بسا بت ستا‌که خواندهٔ توست
گر سیاست کنی تو مسجد کیست **** ورعنایت کنی تو بتکده چیست 
هر چه خواهی‌کنی‌که حکم تراست **** زآنکه حکمت ورای چون و چراست 

الایمان نصفان نصفه صبر ونصفه شکر

وقت ضر و عنا دل صابر****گاه نفع و غنا زبان شاکر
صبرو شکری همی نمای به نقد **** تا خطابت کنند «نعم العبد» 

فصل فی العافیه

در جهان هر چه هست عاریت است****بهترین نعمتیش عافیت است
هست اندر جهان جسمانی**** عافیت ملکت سلیمانی
هر که در عافیت بداند پست**** قدر این مملکت شناسد چیست
خشک نانی به عافیت زجهان**** نزد من به زملکت خاقان
فرخ آن کو دل از جهان برکند**** ببرید از جهانیان پیوند
فرخ آن کو به گوشه‌ای بنشست**** گشت فارغ زگفت وگوی‌برست
هرکه را این غرض میسر شد**** از شرف با ملک برابر شد
شاه ایوان غلام او باشد**** جرعه خواران جام او باشد
چون ترا عافیت نماید روی****پس از آن بر طریق آزمپوی
آز بگذار تا نیاز آری**** کاز آرد به رویها خواری
طمع و آز را مرید مباش**** بایزیدی کن و یزید مباش
از پی ملک او گزید سفر**** دو جهان پیش او نداشت خطر
بزن ای پیرو جوانمردان**** بر جهان پشت پای چون مردان
تا ترا بر جهان و جان نظر است**** هر چه هستی توست در خطراست
برفشان آستین زجان و جهان**** التفاتی مکن بدین و بدان
شاخ حرص و هوا ز بیخ بکن**** کردن آز و آرزو بشکن
هر چه یابی زنعمت دنیا**** برفشان بهر عزت عقبا
چون الف آن‌کسی‌که هیچ نداشت**** اندر آن هیچ بند و پیچ نداشت
دم زتجرید، آن تواند زد**** که لگد بر جهان تواند زد
در روش چون بدین مقام بود**** دان که در عاشقی تمام بود
مرد این ره چو راهرو باشد**** هر زمان قربتیش نو باشد
نقش کژ محو کن زتخته دل**** تا شود کشف بر تو هر مشکل
هر مرادی که از تو روی بتافت **** نتوان جز براستی دریافت 

فاستقم کما اُ‌مرت و من تاب معک

راستی شغل نیک بختانست****هر کراهست نیکبخت آنست
دل زبهر چه برکشی بستی **** راستی پیشه کن زغم رستی
گر کژی را شقاوتست اثر**** راستی را سعادتست اثر
هر که او پیشه راستی دارد**** نقد معنی در آستی دارد
تا در این رسته‌ای‌که مسکن‌توست**** نفست ارکجروست دشمن توست
راستی کن که اندربن رسته**** نشوی جز به راستی رسته
بر تو بادا که تاتوانی تو **** نامهٔ ناکسان نخوانی تو 

در تنبیه غافل و مذمّت جاهل

طلب صحبت خسان نکنی****تکیه بر عهد ناکسان نکنی
که نکردست خس وفا با کس**** سگ به گاه وفا به از ناکس
گر رخ ناکسان نبینی به**** با خسان هر چه کم نشینی به
زانکه ناکس ز دد بتر باشد**** راست خواهی زبدبتر باشد
گر تو نیکی بدان کنند بدت**** کم کند صحبت بدان خردت
تا توانی مجوی صحبتشان**** که مه ایشان مه نام و کنیتشان
زین حریفان وفای عهد مجوی **** وز درخت کبست شهد مجوی 
منشین با بدان و بدکاران****باش دائم رفیق دینداران
از برون و درون مردم بد**** صورت آدم است و سیرت دد
پای در کش زهمنشینان **** دیده بر دوز تا نبینیشان 

الوحدة خیر من جلیس السوء والجلیس الصالح خیر من الوحده

دوستیت مباد با نادان****که بود دوستیش کاهش جان
این مثل زد وزیر با بهمن****دوست نادان بتر زصد دشمن
بثبنو اپن کنه راکه سخت نکوست**** مار، به دشمنت که نادان دوست
تا توانی رفیق عام مباش****پختهٔ عشق بامن و خام مباش
که همه طالب جهان باشند**** بستهٔ بند آب و نان باشند
همگالا بی خبر زمبدع خویش**** واگهی نه که چیستشان در پیش
عاشق خورد و خواب و پوشش بس**** تابع شهوت و هوا و هوس
یار خاصان نه آن نه این جویند **** از پی او بقای جان جویند 

اولئک کالانعام بل هم اضل واُ‌ولئک هم الغافلون

رنگ و بویی که در جان بینی****گر همه سود وگر زبان بینی
صلح با عدل و جنگ باستم‌است **** با بدی نیک و با نشاط غم است 
رهروان را ازآن چه نفع وچه ضر****گر همه خیر باشد ار همه شر،
عالم دیگر است عالمشان**** نیست فرقی زمور تا جمشان
در جهان جز به دیدهٔ عبرت**** ننگرند اینت غایت همّت
خاطر از هیچ کس نرنجدشان**** هر دو عالم جوی نسنجد شان
هر که او لذت جهان جوید**** روز و شب در پی جهان پوند
زوگریزان جهان و او پویان**** همچو دیوانگان جهان جویان
نتواند بدان جهان پیوست **** زین جهان باد دارد اندر دست 

خسر الدنیا و الآخرة ذلک هو الخسران المبین

آن شنیدی که از سر سوزی****گفت عیسی به همرهان روزی
زین جهان دل به طبع بردارید**** مهر او جمله کینه انگارید
که جهان زودسیر و بد مهر است**** همه خاری ست اگر چه‌گلچهراست
همه معشوقه‌ایست عاشق کش **** عاشق او خرد ندارد و هش
دایه‌ای دان که هر که را پرورد****خون پرورده را بریخت و بخورد
تا جهان است کارش این بوده‌است**** رسم و آیینش اینچنین بوده است
آن کزو زاد و آنکه از تو بزاد**** هر دو راکشت و تو بدو شده شاد
او به آزردنت چنین مایل****تو درو بسته دل زهی غافل 
دل منه بر جهان‌که آن نه نکوست**** اوترا دشمن و تو او را دوست
گر بمانی در این جهان صد سال****بی غم و رنج جفت نعمت و مال 
روزی آید که دلفگار شوی**** خستهٔ زخم روزگار شوی
چیست نام جهان سرای مجاز**** در سرای مجاز جای مساز
کار و بار جهانیان هوس است**** وتن همه طمطراق یک نفس است
من بر این کار و بار می‌خندم**** دل در این روزگار چون بندم
چون ندانی‌که چند خواهی پست**** این همه طمطراق بیهده چیست 
از پی یک دو روزه عمر قصیر**** چند هیزم کشی به قعر سعیر؟
زین جهانت بدان جهان سفرست**** گذرت راست بر پل سقرست
غم این ره نمی‌خوری چه کنم **** هیمه با خود همی بری چه‌کنم 

و ان منکم الا واردها کان علی ذلک حتماً مقضیاً

روزی از روزها به راهگذر****خرکی بر دکان آهنگر
از قضا می‌گذشت با هیمه**** شرری جست از یکی نیمه
هیمه آتش‌گرفت یکسر سوخت**** آخرالامر در میان خر سوخت
چون تو با هیمه بر سقرگذری**** عجب اربگذری و جان ببری
نگذری زانکه بس گرانباری **** پر بارگران گرفتاری 
خوردن و خفتن است عادت تو****بهره‌ت این است از سعادت تو 

فصل در اکل و شرب

ازپی لقمه‌ای چه ترش و چه شور****تاکی این گفت وگوی شیرین شور
بر در این و آن چو سگ چه دوی ****گرنه‌ای سگ چنین به تک چه چه دوی 
بیش خوردن قوی کند گردن**** لیک زبرک شوی زکم خوردن
آفت علم و حکمتست شکم**** هرکه را خورد بیش دانش کم
مرد باید که کم خورش باشد**** تا درونش به پرورش باشد
هر چه پرسی ازو نکو داند**** سرهای حقیقت او داند
فرخ آن کاختیار او همه سال****عمل صالحست و اکل حلال
هست به نزد من در این ایام**** بینوا زیستن زکسب حرام
چونکه جان را زعشق قوت بود**** قوت از حی لایموت بود
ای عزیز این همه ذلیلی چیست **** وی سبک روح، این ثقیلی چیست 
شکم از لوت چار سو چه کنی **** خویش را بندهٔ گلو چه کنی 
لقمه‌ای کم خوری زکسب حلال**** به بود از عبادت ده سال
مرد باید که قوت جان جوید **** هر چه گوید همه زجان گوید 
نظر از کام و از گلو بگسل****هر چه آن نیست حق ازو بگسل
تا تو در بند آرزو باشی**** پر بار خسان دوتو باشی
چون تو از آرزو بتابی روی**** آرزو در پی‌ات کند تک و پوی
به حقیقت بدان که ایزد فرد **** در ازل روزی‌ات مقدر کرد 

فصل فی الرزق

آنکه جان آفرید روزی داد****شور بختی و نیک روزی داد
روزی از وی طلب نه از مکسب**** از فلک جوی مه نه از نخشب
غم روزی مخورکه خود برسد**** به خردمند و بیخرد برسد
روزی خود به پر چرخ‌کبود**** نتواند کسی به جهد افزود
پیش هر ناکس و خسیس و بخیل**** از یی نان مباش خوار و ذلیل
خویش را زآفتاب سایه نمای**** همچو کیوان بلند پایه نمای
تن مپرور که جای او گورست**** خورش کرم و روزی مور است
روح پرور اگر خرد داری**** هان و هان ضایعش بنگذاری
چون که آن دم به وقت‌کار آید****روح باشد که در شمار آید
روح نوریست زان ولایت پاک**** که تعلق گرفت با این خاک
پرتو نور فیض ر‌بانی است **** گر چه محبوس جسم ظلمانی است 

یفعل الله مایشاء و یحکم مایرید

ما ضعیفان که در مجاهده‌ایم****طالب لذت مشاهده‌ایم
به غلامیت جمله منسوبیم**** رد مکن گرچه زشت و معیوبیم
همه فانی شویم و تو باقی**** همه مست توایم و تو ساقی
بندگانیم ما، خدای تویی **** رهنماییم و رهنمای تویی 
طلب ما زتوعنایت توست****رهبر ما به تو هدایت توست 
چون در لطف و جود بگشادی **** رهنمایی به ما فرستادی 

یسئلونک عن الروح قل الروح من‌امرربی

در کلام مجید ایزد فرد**** امر» گفت آن چنانکه یادش کرد
تو به حرص و حسد میالایش**** به خصال حمیده آرایش
با سگ وخوک همنشین مکنش**** با رفیقان بد قرین مکنش
چون کند مرگ از همه دورت**** وافکند پشت در کو گورت
بود او محرم حصور ابد**** در نیاید به تنگنای لحد
هست اینجا برای قوت و قوت**** بازگشتش به عالم ملکوت
چار عنصر چو در شمار آید**** تن مرکب از این چهار آید
جان چو از تن مفارقت جوید**** هر یکی سوی اصل خود پوید
آنچه از هستی اش نشان ماند**** جان بود جان، که جاودان ماند
قفس پنج حس را بشکن**** مرغ جان را ازو برون افکن
باز را در قفس چه کار بود؟**** جای او دست شهریار بود
زین نشیمنگهش برون انداز **** تاکند در هوای او پرواز 

خطاب به خورشید

ای خطاب تو نیر اعظم****ای خضر کسوف مسیحا دم
ای فریدون خطهٔ اعلی**** بی نصیب از تو دیدهٔ اعمی
چون نمایی به صبح رایت نور**** خیل ضحاک شب شود مقهور
در حجاب تو اختران یکسر**** اندرین هفت منظر اخضر
دو وشاقند بسته دردو وثاق**** بر میان بهر بندگیت نطاق
هم قمر پرده‌دار ایوانت**** هم عطارد دبیر دیوانت
از پی بزم توست خنیاگر**** در سیم قصر، زهره ازهر
بسته پیشت کمر به سرهنگی**** والی عقرب آن یل جنگی
سعد اکبر عیال انعامت**** راهب دیر حارس بامت
توکه در هفت‌کشوری خسرو**** شهسواری و لیک تنها رو
دار ملک تو کشور چارم **** بام قصر تو پنجمین طارم 

والشمس وضحیها والقمراذا تلیها

ای مسلم‌ترا سحر خیزی****هر سحر چون زخواب برخیزی
سر زبالین شرق برداری **** دامن وجیب پر ز زرداری 
پس کنی در جهان زرافشانی****بر فقیر و توانگر افشانی
چون زنی بر فلک سراپرده**** بندی از نور در هوا پرده
در هوا ذره را کنی تعریف**** بدن خاک را دهی تشریف
چون در آیی به بارگاه حمل**** بنمایی هزار گوه عمل
پور حسن بر جهان بندی**** نقش دیبای گلستان بندی
برقع از روی غنچه بگشایی**** چهرهٔ یاسمن بیارایی
در چمن سبزه تازه روی شود**** گلستان پر ز رنگ و بوی شود
قدح لاله پر شراب کنی**** عارض ارغوان خضاب کنی
چون‌کنی یک نظر سوی معدن**** خاک گردد به گوهر آبستن
در رحم جنبش جنین از توست**** ماه را پرتو جبین از توست
تو رسانی همی به هفت اقلیم**** از هزاران هزار گونه نعیم
در نظر شاهد ملیح تویی**** بر فلک همدم مسیح تویی
یوسف مصر آسمانی تو**** کدخدای همه جهانی تو
ایتت عزف که صانع عالم**** بر وجود تو یاد کرد قسم 
مردم چشم عالمی به درست**** که جهان سر به سر منیراز توست
با وجود تو ای جهان آرای****از چه رو اندرین سپنج سرای 
روز من خسته تیره فام بود**** صبح بر چشم من حرام بود
چیست جرمم چه کرده‌ام باری **** که نهی هر دمم زنوخاری
مژهٔ من زموج خون جگر **** همچو دامان ابر داری‌تر 
چون منی را چنین حزین داری****با غم و غصه همنشین داری
عادت چون تویی چنین باشد**** جگرم خون کنی همین باشد
نه خطا گفتم از تو این ناید**** چون تو مهری زمهرکین ناید
این همه جور دور گردون است**** اوکند اینکه اینچنین دون است
نه منم اینچنین بدین آیین****خسته و مستمند و زار و حزین 
عالمی را همه چنین بینی**** همه را با عنا قرین بینی
گشته از حادثات دور فلک **** سینه‌شان پرزخون زجور فلک 

فصل فی ذم الظلم

در جهان هرکه بینی ازکه و مه****همه در بند آنکه فردا به
همه را بر امید بوک و مگر**** عمر بگذشت و روز روز بتر
کار بر خاص و عام شد مشکل**** غصه دارند این و آن حاصل
رفت کار جهانیان زنسق**** گشت یکباره ملک بی رونق
کرد بنیاد ملک ظلم خراب**** رفت خورشید عدل زبرسحاب
چرخ منسوخ کرد آیت عدل****سرنگون گشت باز رایت عدل
معدلت اندرین زمانهٔ شوم**** شد چو سیمرغ وکیمیا معدوم
نیست انصاف در ولایت ما **** دل ما خون شد از حکایت ما 

حکایت

بود در عهد ما شهی کافر****نام او در جهان به عدل شمر
سایهٔ عدل بر جهان گسترد**** خلق را در خط امان آورد
ملک خود را به عدل‌کرد آباد**** کآفرین بر شهان عادل باد!
مهربان بود بر رعیت خود**** از برای صلاح دولت خود
در پناهش رعیت آسوده****ده به داد و دهش بیفزوده
ایزدش عز این جهانی داد**** مدتی دیر زندگانی داد
روزگاری جهانگشایی کرد **** کامرانی و پادشایی کرد 

الملک یبقی مع الکفر ولایبقی مع الظلم

بازدیدم که ظالمان بودند****در جهان هفته‌ای نیاسودند
زانکه او ظالم و مسلمان بود**** خلق عاجز، خدای ناخشنود
چشم دل بازکن زروی یقین**** ظلم حجاج و) عدل کسری بین
این یکی کافر و پسندیده**** وین مسلمان ولی نکوهیده
ظلم از هرکه هست نیک بد است**** وانکه ار ظالم است نیک بد است
هر کجا عدل روی بنمودست**** نعمت اندر جهان بیفزودست
هر کجا ظلم رخت افکنده است**** مملکت را زبیخ پرکنده است
عدل بازوی شه قوی دارد **** قامت ملک مستوی دارد 

در فضیلت عدالت

عدل شمعی بود جهان افروز****ظلم شه آتشی ممالک سوز
رخنه در ملک شاهی آرد ظلم**** در ممالک تباهی آرد ظلم
شه چو ظالم بود نپاید دیر**** زود گردد برو مخالف چیر
ظلم تا در جهان نهاد قدم**** عافیت شد در آرزوی عدم
عدل تا سایه از جهان برداشت**** خوشدلی رخت از این مکان برداشت
مادر خرمی عقیم بماند**** غصه در سینه‌ها مقیم بماند
جگر اهل دل پر از خون شد**** دل ارباب فضل محزون شد
در جهانی که هست کون و فساد**** در کشیدند رخ صلاح و سداد
دورگردون نگرکه جون دون شد**** جنبش اختران دگرگون شد
برکشید آسمان لئیمان را**** تیره کرد اختر کریمان را
خاک بر تارک ضعیفان بیخت****آبروی همه شریفان ریخت
این لئیمان که سر برآوردند**** عادت و رسم دیگر آوردند
همه از دانش است دعویشان**** لیک بی دانشی است معنیشان
علمشان بهر فتنه انگیزی است**** فضلشان از برای خونریزی است
بوی گند آید از فضایلشان**** دیو بگریزد از شمایلشا ن
خویشتن ناشناس و بی‌ادبند **** همه آزار خلق را سببند 
آنچه بینی که مشتری نظرند****گه زکیوان نحس نحس‌ترند
هم زبانشان زفحش آموده**** هم درونشان به خبث آلوده
عالمی پر زدیو و دد بینی**** جمله مست شراب خود بینی
هر یکی همچو دیو درنگ و پوی**** همه دور از خدا و دنیا جوی
تو چه کوبی چنانکه ایشانند؟ ****بکن اندیشه نامسلمانند
این گروه دگر که مظلومند**** اندرین روزگار محرومند
همه سرکشته و پریشانند**** خسته تیغ ظلم ایشانند
آهشان سوخت سقف گردون را**** اشکشان دجله ساخت هامون را
عجب ارآهشان اثر نکند**** درود دلشان جهان سقر نکند
هست آن را که هست نادانتر**** کار او از همه به سامانتر
وآنکه داند که کار دنیا چیست ****یکنفس خوش نمی‌تواند پست 

فصل فی ختم الکتاب

ای دریغا که در زمانهٔ ما****هزل آید به کارخانهٔ ما
هزل را خواستگار بسیار است**** زنخ و ریشخند در کار است
میل ایشان به هزل بیشتر است**** هزل آلحق زجد عزیزتر است
مرد را هزل زی گناه برد**** جد سوی عالم اله برد
چون تو جد یافتی ببر از هزل**** تا از آن مملکت نباشی عزل
من چو زین شیوه رخ بتافته‌ام**** هر چه کردم طلب بیافته‌ام
از ره هزل پا برون بردم**** تختهٔ دل ز هزل بستردم
پس برو نقش جد نگاشته‌ام**** علم عشق برفراشته‌ام
اندرین کارنامهٔ عصمت**** بسته‌ام نقش خامهٔ عصمت
بس گهرشان فشاندم از سر کلک**** در معنی کشیدم اندر سلک
این سخن تحفه‌ایست ربانی**** رمز و اسرارهای روحانی
سخن از آسمان بلندتر است**** تانگویی که نظم مختصر است
لفظ او شرح رمز و اسرار است**** معنی‌اش شمع روی ابرار است
نظم نغزش زنکته و امثال**** سحر مطلق ولی مباح و حلال 
بوستانی است پر گل و نسرین****آسمانی است پرمه و پروین
مونس عارفان حضرت حق**** قائد طالبان قدرت حق
اهل دل کاین سخن فرو خوانند**** آستین از جهان برافشانند
خاطر ناقصم چو کامل شد**** به سخنهای بکر حامل شد
هر نفس شاهدی دگر زاید**** هر یک از یک شگرفتر زاید
شاهدانی به چهره همچو هلال**** در حجاب حروف زهره جمال
اینکه بینی که من ترش رثم**** کز عنا پر زچین شد ابرویم
سخنم بین چه نغز و شیرین است**** منتظم همچو عقد پروین است
صورت من اگر چه مختصرست**** صفتم بین که عالم هنرست
مهر و مه بندهٔ ضمیر منند**** عاشق خاطر منیر منند
من چو شمعم‌که مجلس افروزم**** رشتهٔ جان خود همی سوزم
شمع کردار بر لگن سوزان**** روشن از من جهان و من سوزان
این سخنهاکه مغز جان من است**** گر بد ارنیک شد زبان من است
نیستم در سخن عیال کسی**** نپرم من به پر و بال کسی
تو چه دانی چه خون دل خوردم**** تامن این را به نظم آوردم
فکرم القصه حق گزاری کرد**** اندرین نظم جان سپاری کرد
پانصد و بیست و هشت آخر سال**** بود کاین نظم نغز یافت کمال
در جهان زین سخن بدین آیین **** کامل و نغز و شاهد و شیرین 
جز سنایی دگر نگفت کسی****اینچنین گوهری نسفت کسی
هست معنیش اندرون حجاب**** چون عروس زمشک بسته نقاب
نخچوان راکه فخر هر طرفست**** در جهانش بدین سخن شرفست
در مقامی که این سخن خوانند**** عقل و جان سحر مطلقش دانند
خاکیان جان نثار او سازند**** قدسیان خرقه‌ها در اندازند
این زمان بهر عزت و تمکین**** جبرئیل از فلک کند تحسین
ختم این نظم بر سعادت باد **** هر نفس دم به دم زیادت باد 

مدح سید کائنات و خاتم المرسلین

سید کائنات شمع رسل****مفخر و پیشوای جمع رسل
شاهد حضرت ربوبیت**** خازن گنج سر هویت
ساکن خانقاه «ا‌واد‌نی»**** سالک شاهراه «ارسلنا»
عنصرش محض زبدهٔ فطرت**** مدحتش نقش تختهٔ فکرت
هست «والیل» شرح گیسویش**** والضحی» وصف روی نیکویش
هست تن عصمت وسکون وفرح**** خلعت صدر او الم نشرح 
دولتش پنج نوبه زد بر خاک**** چار بالش نهاد بر افلاک
صدف در معرفت دل او**** سقف عرش مجید منزل او
سید کل نسل آدم اوست **** سبب رحمت دو عالم اوست 

و ما ارسلناک الا رحمة للعالمین

بلبل گلستان ما اوحی ****شمسهٔ چرخ الذی اسری»
دل او خازن خزانهٔ عشق **** سر او مرغ آشیانهٔ عشق 
صیت شرعش همه جهان بگرفت****هم زمین و هم آسمان بگرفت
انبیاء و رسل طفیل وی اند**** اوست سرخیل و جمله خیل وی اند
ملکش خاک روب میدان است**** عیسی اش پاسبان ایوان است
محترم بوده در جهان قدم **** نور او پیش از آدم و عالم 

پایان                                      قبلی

سنائی غزنوی_قصاید و قطعات